ویروس های پنهان در کلیه، مبارزانی علیه سرطان

پژوهشگران کشف کرده‌اند که در نوعی شایع از سرطان کلیه به نام clear cell renal cell carcinoma، ژن‌های ویروسی خاموشی که در DNA انسان وجود دارند، می‌توانند دوباره فعال شوند. این ژن‌ها در واقع بقایای ویروس‌هایی هستند که در گذشته‌های دور وارد ژنوم انسان شده‌اند. معمولاً این ژن‌ها غیر‌فعال باقی می‌مانند، اما در شرایط خاصی می‌توانند دوباره فعال شوند و پروتئین‌هایی شبیه به ویروس تولید کنند.

این‌ ژن ها در واقع متعلق به ویروس‌های رتروویروسی باستانی ودرون زادی هستند که میلیون‌ها سال پیش، اجداد ما را آلوده کرده و ژنوم آن ها در طول تکامل وارد DNA انسان شده و در آن باقی مانده است.

این مطالعه نشان داده است که وقتی ژن سرکوب‌کننده تومور به نام VHL به دلیل یک جهش غیرفعال می‌شود – که در سلول‌های این نوع سرطان شایع است – احتمال فعال شدن این ژن‌های ویروسی بیشتر می‌شود. این فرآیند به‌واسطه‌ی پروتئینی به نام HIF2 هدایت می‌شود که وقتی VHL از کار می‌افتد، مقدار آن در بدن زیاد می‌شود.

ژن VHL (Von Hippel-Lindau) یک ژن سرکوبگر تومور است که نقشی حیاتی در تنظیم پاسخ سلول به سطح اکسیژن ایفا می‌کند. پروتئین حاصل از این ژن، بخشی از یک کمپلکس پروتئینی است که مسئول شناسایی و تجزیه پروتئین‌های HIF (Hypoxia-Inducible Factor) در شرایط طبیعی و اکسیژن کافی است.

پروتئین HIF2α (یکی از زیرواحدهای HIF) در شرایط هیپوکسی (کاهش اکسیژن) فعال می‌شود و با انتقال به هسته سلول، باعث فعال‌سازی بیان ژن‌هایی می‌شود که به بقا و تطابق سلول در محیط کم‌اکسیژن کمک می‌کنند. این ژن‌ها شامل عوامل مربوط به آنژیوژنز (مثل VEGF)، متابولیسم، و بقا هستند.

اختلال در مسیر VHL-HIF در سرطان کلیه

در بسیاری از موارد سرطان کلیه از نوع clear cell renal cell carcinoma ، ژن VHL دچار جهش یا حذف می‌شود و عملکرد آن از بین می‌رود. در نتیجه، پروتئین‌های HIF – به‌ویژه HIF2α – بدون کنترل و به‌طور غیرطبیعی پایدار و فعال می‌شوند، حتی در حضور اکسیژن کافی.

فعال شدن پایدار HIF2α منجر به:

• افزایش بیان فاکتورهای رشد مانند VEGF
• افزایش آنژیوژنز (رگ‌زایی)
• تغییرات متابولیک به نفع سلول‌های سرطانی

و طبق یافته‌های جدید، فعال‌سازی ژن‌های ویروسی درون‌زاد (endogenous retroviruses) می‌شود، که می‌تواند موجب تحریک سیستم ایمنی شود.

وقتی این پروتئین‌های ویروسی تولید می‌شوند، سلول‌های سرطانی آن‌ها را به قطعاتی خرد کرده و روی سطح خود قرار می‌دهند؛ درست مثل پرچم‌هایی که به سیستم ایمنی علامت می‌دهند. آزمایش‌ها روی نمونه‌های انسانی و موش‌ها نشان داده که سلول‌های ایمنی به نام T سل‌ها می‌توانند این علامت‌ها را تشخیص دهند و واکنشی علیه سلول‌های سرطانی نشان دهند.

این یافته می‌تواند توضیح دهد که چرا در برخی موارد نادر، سیستم ایمنی انسان می‌تواند به‌طور طبیعی با سرطان کلیه مقابله کند. همچنین نشان می‌دهد که می‌توان از این ویژگی ژن‌های ویروسی خاموش برای ساخت روش‌های جدید درمانی با کمک سیستم ایمنی بهره برد.

این کشف می‌تواند راه را برای درمان‌های نوین ایمنی‌درمانی هموار کند.

منبع: DOI: 10.1016/j.cell.2025.01.046

IF: 45.5 Q1